Мова, вясна і Вялікдзень

Ружавеюць у маі

Беларусы заўсёды з нецярпеннем чакалі вясну. Напрыканцы зімы, калі прыгравала сонейка, яны збіраліся на пагорках і гукалі, клікалі яе, спяваючы:

Благаславі, Божа мілы, зіму замыкаці,Зіму замыкаці, вясну аклікаці.

Зімою ў вазочку, вясною ў чаўночку,

У цёплым леце ў карэце.

Благаславі, Божа, зіму замыкаці,

Зіму замыкаці, вясну загукаці.

Дай, Божа, на жытачка род,

На статачак плод,

Людзям на здароўе.

[1, стар. 121]

Якой уяўлялі нашы слаўныя продкі вясну?

Вось што кажа пра гэта беларуская народная песня, створаная на нашай мове:

Ездзіць вясна, ездзіць

На залатым кані

У зялёным саяні,

На сасе седзячы,

Сыру зямлю аручы,

Правай рукой сеючы,

А смыком скародзячы.

[1, стар. 122]

Чаму беларус чакаў вясну з нецярпеннем? Што яна несла яму?

Яшчэ адна наша песня, створаная на нашай мове, дае адказ на гэтыя пытанні:

— Ты, вясна, ты, красна,

Да што ж ты нам вынесла?

—  Прынесла тры карысці-радасці:

Першая карысць — бортнічак,

Другая карысць — пастушок,

Трэцяя карысць — ратайка.

Бортнічак стукне: «Садзі, Божа!»

Пастушок гукне: «Пась, Божа!»

Кароўка йдзе, рыкае,

Пастушок ідзе, гукае:

«Сюды, кароўка, кароўка,

Тут зялёная муроўка».

[1, стар. 123]

Вясною адзначалася і сама вялікае свята, свята са святаў і ўрачыстасць з урачыстасцей – Вялікдзень.

Гэтае свята адзначалася яшчэ ў далёкія язычніцкія часы. Нашы прадзеды лічылі, што валадар злога і цемры Чарнабог зямное жыццё зачыніў, на ключ замкнуў, каб зіма вечна панавала. Тады бог вясновага сонца Ярыла ўзяў прамяністы меч і, апусціўшыся ў нетры, у царства Чарнабогава падземнае, бой Чарнабогу даў, зямныя ключы забраў і адамкнуў замерлае жыццё. Пад капытамі яго каня зазелянела траўка, вярба ўбралася вясельнымі пупехамі.

Жаўрукі ў небе Ярылу-пераможца славілі, журавы гралі ў трубы. Усяму жывому настаў Вялікдзень — вялікі дзень перамогі святла над цемраю.

На Вялікдзень бабулі пры ўсходзе сонца мыліся з пасудзіны, у якую клалі золата і чырвонае яйка, каб разбагацець і памаладзець. Дзяды расчэсвалі валасы, прыгаворваючы: «Колькі на галаве валасоў, няхай столькі будзе ўнукаў».

Добра помніцца, як мы, хлапчукі, адзеўшыся па-святочнаму, бралі прыгожыя карзінкі і ішлі да сваякоў па валачобнае (ад слова «валачыцца»). Што звычайна клалі добрыя сваякі ў карзінку? Кавалак пірага, пафарбаваныя чырвоныя яйкі. І кавалачкам смачнага мяса маглі парадаваць. А яшчэ ў гэты прыгожы дзень мы гулялі ў яйкі: біліся яйкамі. Пабітае яйка даставалася таму, хто пабіў яго.

З тых даўніх часоў дайшла да нас народная валачобная песня на мове, у якой валачобнікі славілі гаспадара, каб задобрыць яго, каб аддзячыў добрым падарункам:

Добры вечар, пане гаспадару!  Вясна красна на ўвесь свет.

Прыйшлі мы да пана як да багача,

Хочам пана да й павітаць,

Яго панскае здароўе спытаць:

Ці здароў пан, ці вясёлы пан?

Ці здарова панская жонка?

Ці здаровы панскія дзеткі?

[1, стар. 131 — 132]

Беларусы ўмелі і працаваць, і адпачываць, свята зберагаючы свае звычаі, сваю родненькую мову.

Слоўнік:  саяні  — адзенні; смыком скародзячы – водзячы па струнах смыком; нетры – тут «глыбіні зямлі»; ратай — араты, той, хто араў зямлю; бортнік — той, хто займаўся лясным пчалярствам, здабываў мёд дзікіх пчол; «садзі, Божа» — выпускай, садзі пчол на кветкі; муроўка, мурава – трава высокай кармавой якасці; пупехі — пупышкі; гач  — тут «багаты чалавек».